Gastblogger Sven Tuytens over de Spaanse burgeroorlog

Sven Tuytens, buitenlandcorrespondent voor de VRT in Madrid, raakte gefascineerd door de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939). Hij publiceerde in 2017 het prachtige boek ‘Las Mámas belgas’ over de rol van Nederlandse en Belgische verpleegsters (Mámas) tijdens deze oorlog. Voor ons schreef hij deze column.

De vergeten Nederlandse verpleegsters uit de Spaanse burgeroorlog (1936-1939)

Als correspondent voor de Vlaamse publieke omroep VRT en reporter voor het Nederlandse programma Nieuwsuur van de NOS heb ik dikwijls zin om dieper in mijn onderwerpen te graven. Zo kwam ik bij de Spaanse burgeroorlog (1936-39) terecht en de indrukwekkende blijk van solidariteit van mensen uit de hele wereld die toen de Spaanse republiek wensten te helpen. Vier jaar geleden stootte ik toevallig op een reeks oude groepsfoto’s van jonge verpleegsters uit Nederland en België die alles opgaven om samen in een Valenciaans oorlogshospitaal aan de slag te gaan. Meteen kwam ik tot de vaststelling dat de rol van vrouwen in oorlogen nog steeds veel te gemakkelijk tussen de bladzijden van de officiële geschiedschrijving valt.

Toen ik vernam dat het hospitaalgebouw er nog steeds staat en dat van alle verpleegsters die er tussen 1937 en 1939 werkten, nog maar één verpleegster in leven was, besliste ik om een documentaire te maken. Maar mijn onderzoek bracht zoveel boeiende informatie aan het licht, dat een boek het logische vervolg werd. Zowel de film als de biografie dragen de titel: “Las Mamás belgas”, de naam die men hen in Onteniente (Valencia) meegaf. In Spanje werden verpleegsters toen “mamás” of “moeders” genoemd. De naam “belgas” kwam van “El Belga”, de bijnaam van het hospitaal, oorspronkelijke een initiatief van Belgische vakverenigingen en de Socialistische Internationale. Toch kwam de meerderheid van de professionele verpleegsters uit Nederland. De Belgen waren voornamelijk Joodse migranten uit Oost-Europa die in Antwerpen leefden.

Het is trouwens dankzij de sterke getuigenissen van Jenny Schaddelee, Trudel de Vries, Maatje Huizinga en Jo Bovenkerk dat ik in staat was om een stuk verloren geschiedenis bijeen te puzzelen. Verpleegster Jo uit Amsterdam was een bijzonder gedreven vrouw. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte zij in Nederland als verpleegster en koerierster voor het gewapend verzet.

Jo, die het tijdens haar periode in Spanje steeds heel professioneel aan boord legde en de soldaten bij het binnenkomen al meteen wilde klasseren als zieken of gewonden, vertelde later in haar biografie hoe sommige soldaten weleens onverwachte antwoorden gaven, maar die brachten haar niet van haar stuk:

‘Met de gewonden die lopend binnen kwamen ontwikkelden zich gesprekken in de trant van:

-‘¿Herido o enfermo, camarada?’
-‘Je hebt de mooiste ogen van de wereld.’
... na enig gezoek in ’t woordenboek...
‘Ja, maar ben je nu gewond of ziek?’
-‘We gaan morgen samen trouwen.’

Het ging allemaal een beetje moeizaam. Ze kregen ieder een schone handdoek en een pyjama, maar sommigen wilden graag een handdoek die bij de pyjama kleurde. Ze gebruikten die na of voor de douche als sjaal, staken een bloem achter het oor en tippelden het dorp in. Soms met de thermometer onder de arm. Als ze s‘avonds terug kwamen zat die er nog (of weer?). We hadden geen wacht bij de uitgang om ze tegen te houden en dat was natuurlijk vervelend. Want natuurlijk waren ze niet voor niets naar het hospitaal gestuurd.’

In Spanje kregen de vrijwilligsters te maken met plaatselijke geneesheren die deze vrijgevochten en mondige vrouwen als een bedreiging zagen voor hun eeuwenoude patriarchale macht. Spijtig genoeg werden deze moedige verpleegsters tweemaal vergeten. Eerst voor hun strijd als oorlogsverpleegsters tegen de opstandige generaal Franco, daarna tijdens de Tweede Wereldoorlog voor hun rol als leden van het gewapend verzet of redsters van opgejaagde Joodse families.

Het boek “Las Mamás belgas” brengt daar nu verandering in. Naast een editie in het Nederlands (Uitgeverij Lannoo, 2017), verscheen zopas ook een Spaanse vertaling. Volgens de uitgever El Mono Libre loopt de verkoop nu zo goed dat er aan een tweede druk wordt gedacht. Je kunt het boek hier bestellen.

Sven Tuytens